Benen zwachtelen

Benen zwachtelen: hoe werkt dat en waar is het voor nodig?

Zwachtelen kan helpen om ophopingen van vocht af te drijven of een open wond te beschermen tegen wrijving. Door de zwachtels wordt het vocht afgevoerd, zodat de onderliggende aandoening een beter kans krijgt om te genezen. Daarnaast stimuleert het zwachtelen de doorbloeding en wondherstel. Als hulpverlener op festivals zal je vooral zwachtelen om een wond goed te verbinden. Ook kan de hulpverlening op evenementen te maken krijgen met verkeerd aangelegde zwachtels. Maar wat zijn eigenlijk de voor- en nadelen van benen zwachtelen en hoe gaat zwachtelen in zijn werk?

Wat is zwachtelen?

Zwachtelen is een strook textiel om een gebied met oedeem zwachtelen om de ophopingen van vocht te verminderen. Hiervoor wordt een lange smalle strook textiel gebruikt die soms uitrekt, maar soms ook niet. Er zijn verschillende redenen om te zwachtelen. Zo kan je bij de eerste hulp op festivals een knie zwachtelen om een wond te verbinden, maar je kan de zwachtel ook als compressieverband aanleggen. Bij een compressieverband wordt een gelijkmatige druk uitgeoefend, waardoor een vochtophoping in het gezwachtelde been afneemt. Dit zorgt voor minder klachten aan het been en een sneller herstel. Vocht kan zich bij te weinig beweging ook in de voeten ophopen. De voeten zwachtelen kan hiervoor een goede oplossing zijn.

Hoe werkt het zwachtelen van een been?

Zwachtelen is niet zo maar een verbandje aanleggen om een been. Er komt een speciale techniek bij kijken, waarbij de zwachtels om het been worden gedraaid. Door die techniek wordt de doorbloeding gestimuleerd wat helpt bij de afdrijving van de vochtophoping. Daardoor wordt het gezwachtelde ledemaat dunner. Er zijn vijf verschillende soorten zwachtels met elk hun eigen unieke functie.

Korte-rekzwachtels

Korte-rekzwachtels geven weinig druk bij rust en meer druk bij beweging. Ze worden daarom vooral gebruikt om benen te zwachtelen als de patiënt nog goed mobiel is en regelmatig beweegt. De zwachtels zijn rekbaar, maar bevatten geen elastiek. De rek is het resultaat van een speciale weeftechniek. Omdat een korte-rekzwachtel weinig druk geeft bij rust, kan je deze zwachtels dag en nacht laten zitten. Wel vermindert de druk snel waardoor het zwachtelen van de benen regelmatig opnieuw moet doen.

Lange-rekzwachtels

Lange-rekzwachtels lijken op korte-rekzwachtels, maar ze bevatten elastiek. Ze geven bij beweging ongeveer evenveel druk als in rust. Ze worden daarom vooral gebruikt om benen te zwachtelen van patiënten die niet mobiel zijn, bijvoorbeeld ouderen of iemand in een rolstoel. Door de constante druk van de lange-rekzwachtels is er een kans dat de zwachtels ’s nachts te veel gaan knellen. Daarom worden lange-rekzwachtels ’s avonds verwijderd en ’s ochtend weer opnieuw aangelegd.

Zelfklevende zwachtels

Zelfklevende zwachtels lijken op korte-rekzwachtels, maar hebben aan een kant een zelfklevende rand. Hierdoor zakken ze minder snel af, maar ze kunnen ook iets sneller te strak gaan zitten.

Niet-elastische zwachtels

Niet-elastische zwachtels zijn speciaal ontworpen voor de vorm van een arm of been. Ze zijn daarom makkelijker aan te brengen en zakken niet zo snel af. Een niet-elastische zwachtel kan je met klittenband vaak zelf verwijderd en weer opnieuw aanbrengen.

Meerlaagse zwachtels

Bij meerlaags zwachtelen worden de korte-rekzwachtels en lange-rekzwachtels gecombineerd en in meerdere lagen aangebracht. Door de combinatie wordt de druk in rust en in beweging gelijkmatiger en kan de druk beter opgebouwd worden.

Wanneer moet je benen zwachtelen?

Het zwachtelen van benen of armen wordt altijd gedaan op indicatie van een arts. Hoewel de werking van zwachtelen tegen vochtophopingen bewezen is, heeft het ook nadelen. Deze zullen we verderop bespreken. Een been wordt gezwachteld tot er voldoende vocht is afgevoerd en het been voldoende is geslonken. Na het zwachtelen wordt gebruik gemaakt van een steunkous om de therapie voort te zetten en de vochtophoping niet terug te laten keren.

De voordelen van benen zwachtelen

Benen zwachtelen heeft meer voordelen dan alleen het verminderen van vochtophoping.

• Omvang van de benen verminderen: Doordat het vocht wordt afgevoerd, wordt de omvang van het been geleidelijk minder. Daarnaast stimuleert het de doorbloeding, zodat er na het benen zwachtelen meer vocht wordt afgevoerd.
• Snellere wondgenezing: door het stimuleren van de doorbloeding, wordt ook de celvernieuwing in de huid gestimuleerd. Dat zorgt ervoor dat wonden sneller genezen.
• Minder snel vermoeide benen: Het vocht in de benen blokkeert de doorbloeding. Dit zorgt dat de benen minder voeding krijgen en sneller moe worden. Door de benen te zwachtelen stroomt het bloed beter door de benen en worden ze minder snel moe.
• Minder zwelling in de bloedvaten: Door het afvoeren van het vocht uit de benen kunnen de bloedvaten ook weer terug naar hun normale niveau. Zo verminderen spataderen in de benen en krijgen verzwakte bloedvaten meer rust.
• Minder risico op trombose: zwelling blokkeert de doorstroming van het bloed, waardoor sneller trombose kan ontstaan. Zwachtelen zorgt dat de zwelling vermindert en het bloed beter doorstroomt. Het risico op trombose neemt daardoor aanzienlijk af.

De nadelen van benen zwachtelen

Naast voordelen hangen er natuurlijk ook nadelen aan zwachtelen.

• Het kost veel tijd: Een onderbeen zwachtelen kost heel veel tijd. Bovendien moeten de zwachtels regelmatig opnieuw uitgevoerd worden voor een beter resultaat.
• Alleen geschikt voor kleine gebieden: Zwachtelen werkt alleen als de vochtophopingen in een klein gebied voorkomen. Het zwachtelen van een bovenbeen of een enkel zwachtelen om vocht af te drijven kan prima, maar een heel lichaam zwachtelen is niet mogelijk.
• Zwachtelen vereist training: Om goed te kunnen zwachtelen is training nodig. Als een zwachtel niet goed is aangelegd, kan het namelijk gaan knellen en de bloedsomloop belemmeren.

Stap voor stap benen zwachtelen

Benen zwachtelen is een nauwgezette taak. Daarom zijn er een aantal stappen, die doorlopen worden om te zorgen dat er op de juiste manier wordt gezwachteld.

Stap 1: Eerste afspraak en behandelplan

Zwachtelen tegen vochtophopingen wordt altijd voorafgegaan door een gesprek met een arts of huidtherapeut. De klachten worden met de patiënt besproken en daarna wordt er een behandelplan opgesteld. Hierin wordt vastgelegd waar er gezwachteld moet worden en hoeveel behandelingen er naar verwachting nodig zijn. Zo kan de therapeut een voet zwachtelen tegen vocht, maar de therapeut er ook voor kiezen om benen te zwachtelen bij hartfalen. Dit behandelplan is belangrijk voor de verzekering en voor de zorgmedewerkers, die het behandelplan uit zullen voeren.

Stap 2: Voor het zwachtelen

De eerste keer zwachtelen kan pijnlijk zijn, zeker als het lichaamsdeel wat gezwachteld wordt pijn doet, bijvoorbeeld als je een stomp moet zwachtelen na een amputatie. Door van tevoren paracetamol in te nemen is het zwachtelen minder pijnlijk. Zwachtelen duurt gemiddeld een half uur tot drie kwartier, dus het is wel fijn als je dan geen pijn hebt. Zorg dat je voor de behandeling begint lekker zit op een comfortabele stoel.

Stap 3: De benen zwachtelen

Nu zal de therapeut je benen zwachtelen. De zwachtels worden behoorlijk strak aangelegd en dit kan in het begin vreemd aanvoelen. Een therapeut is echter gespecialiseerd en weet wat hij of zij doet. Meestal wordt er een zwachtel linksom aangelegd, gevolgd door een zwachtel die rechtsom wordt aangelegd. Een enkel zwachtel of knie zwachtel wordt op een andere manier aangelegd, omdat de gewrichten moeten kunnen blijven buigen zonder dat de zwachtels gaan knellen. De meeste zwachtels blijven dag en nacht zitten. Na een aantal dagen tot een week worden de zwachtels verwijderd en laat je je been opnieuw zwachtelen. Als de vochtophoping is afgenomen, stapt de therapeut over op elastische kousen.

Stap 4: Na het zwachtelen

Het is belangrijk om na het zwachtelen regelmatig je spieren aan te spannen en rond te lopen. Bij het zwachtelen van een enkel bijvoorbeeld is voldoende beweging belangrijk om te zorgen dat je kan blijven bewegen. Zo maak je het afdrijven van het vocht makkelijker en voorkom je dat de zwachtels te veel gaan knellen. Als je niet kunt lopen, zijn er speciale oefeningen waarmee je je spieren toch kan bewegen. De zwachtels mogen niet nat worden. Om te douchen zijn er speciale zakken die je over de zwachtels aan kunt brengen.

Een bovenbeen zwachtelen

Bij zwachtelen kan ervoor gekozen om het hele been te zwachtelen, maar ook om alleen het bovenbeen te zwachtelen. Als de patiënt alleen vocht in het bovenbeen heeft, dan is dit al voldoende. Om een bovenbeen te zwachtelen worden meestal lange rek zwachtels gebruikt. Er wordt namelijk geen gewricht gezwachteld, waardoor het risico op knellen minder groot is. Door een kleiner gedeelte te zwachtelen kan het vocht goed afgedreven worden, maar het is wel belangrijk om te controleren dat het vocht niet op een andere locatie gaat ophopen.

Een stomp zwachtelen

Na de amputatie van een (deel van) een been wordt de stomp gezwachteld. Het zwachtelen van een stomp helpt bij de wondgenezing en voorkomt dat er vocht in de stomp ophoopt. Zo kan de stomp klaargemaakt worden voor een prothese. Een stomp zwachtelen van het bovenbeen vereiste een andere techniek. Het is belangrijk om zo hoog mogelijk te beginnen en vervolgens de zwachtels in achtjes aan te brengen. Daarnaast moet de druk gelijkmatig gehouden worden.

Terug naar kennisbank EHBO en hulpverlening op evenementen sportwedstrijden en festivals