Hitteberoerte of heatstroke

In veel EHBO boeken en medische literatuur wordt vaak de ‘klassieke hitteberoerte’ beschreven. Bij sportwedstrijden en duursporters wordt echter vooral de ‘inspanning gerelateerde hitteberoerte’ gezien. Tussen beide vormen van hitteberoerte (of heatstroke) zijn een aantal belangrijke verschillen, waardoor met name de inspanning gerelateerde hitteberoerte niet altijd herkend wordt. Snelle herkenning en adequate behandeling tijdens een marathon, sportevenement of hardloopwedstrijd zijn levensreddend.

Bij een hitteberoerte -ongeacht welk type- is er per definitie sprake van een lichaamstemperatuur van 40 graden Celsius of hoger in combinatie met neurologische verschijnselen zoals verwardheid, een verlaagd bewustzijn, insulten of bewusteloosheid. Daarnaast kunnen de vitale functies ernstig verstoord zijn en kan er een circulatiestilstand optreden.

Hitte-uitputting is vaak een voorloper van hitteberoerte, waarbij de lichaamstemperatuur normaal of licht verhoogd is, maar per definitie onder de 40 graden Celsius blijft en bewustzijn ongestoord is. Symptomen bij hitte-uitputting zijn onder andere: rusteloosheid, hevige dorst, zwakte, duizeligheid, collaps.

Klassieke hitteberoerte

Een klassieke hitteberoerte ontstaat als gevolg van oververhitting door langdurige blootstelling aan hitte terwijl het lichaam daar onvoldoende aan is aangepast en komt vooral voor in ‘epidemieën’ tijdens een warme periode of hittegolf. Patiënten zijn vaak jonge kinderen en ouderen die zichzelf niet goed uit de warmte kunnen verplaatsen en zelf onvoldoende drinken tot zich nemen. Door hoge luchtvochtigheid is het lichaam onvoldoende in staat om via zweten warmte kwijt te raken. Bij ouderen is er vaak sprake van medicatiegebruik.

Symptomen van de klassieke hitteberoerte zijn onder andere: een rode, warme en droge huid en een lichaamstemperatuur boven de 40 graden Celsius in combinatie met neurologische verschijnselen zoals onrust, verwardheid en bewustzijnsverlaging. Zweten is vaak afwezig. Er is een verhoogde ademfrequentie, tachycardie en hypotensie.

De inspanning gerelateerde hitteberoerte

Een inspanning gerelateerde hitteberoerte hoeft niet per se op te treden in een warme omgeving en wordt zodoende het hele jaar door gezien. De warmte ontstaat immers als gevolg van overmatige warmteproductie in het lichaam als gevolg van de inspanning. Het lichaam is vaak onvoldoende in staat om warmte kwijt te raken door vasoconstrictie in de huid, uitdroging door onvoldoende drinken en onvoldoende mogelijkheid tot warmteverlies door zweten en te warme kleding. De inspanning gerelateerde hitteberoerte treedt vaak op bij gezonde sporters en militairen die een hoog-intensieve inspanning leveren. Het risico op een hitteberoerte wordt nog vergroot als zij onvoldoende water en voeding tot zich nemen en als kleding gedragen wordt die de warmte afgifte tegengaat.

De reden dat de ‘inspanning gerelateerde hitteberoerte’ niet altijd door zorgverleners herkend wordt is dat deze andere verschijnselen geeft. De huid van de (duur)sporter is in tegenstelling tot bij de klassieke hitteberoerte vaak bleek, koel en bezweet. Soms wordt juist gedacht aan onderkoeling. Adequate (rectale) meting van de lichaamstemperatuur geeft meer informatie en verbetert de herkenning van een inspanning gerelateerde hitteberoerte.

De symptomen die gezien worden bij een inspanning gerelateerde hitteberoerte zijn:

• Een lichaamstemperatuur boven de 40 graden Celsius
• Neurologische dysfunctie zoals:
  • Verwardheid, delier
  • Onrust, agitatie, prikkelbaarheid
  • Hoofdpijn
  • Uitvalsverschijnselen
  • Zwalkend lopen/coördinatiestoornissen
  • Collaps
  • Insulten
  • Bewustzijnsverlies
• Stoornissen in de vitale functies (ABCD) zoals:
  • Bedreigde luchtweg
  • Snelle ademhaling
  • Zuurstoftekort, lage saturatie
  • Tachycardie
  • Hypotensie
  • Hartritmestoornissen
  • Circulatiestilstand
• Multiorgaanfalen
• Spierafbraak (Rhabdomyolyse)
• Nierfalen

Of een sporter een verhoogd risico heeft op het optreden van hyperthermie en hitteberoerte is afhankelijk van intrinsieke en extrinsieke factoren.

Gevolgen van een hitteberoerte of heatstroke

Bij een lichaamstemperatuur boven de 40 graden Celsius treedt schade aan de cellen op en wordt de stolling geactiveerd, bij een temperatuur boven 42 graden Celsius gaan cellen dood. Dit leidt tot een massale ontstekingsreactie in het lichaam en diffuse intravasale stolling (DIS). Uitblijvende of late behandeling kan leiden tot rhabdomyolyse (spierafbraak) en multi-orgaanfalen, wat fataal kan zijn.

De uitkomst van een hitteberoerte is afhankelijk van de ernst en duur van de hitteberoerte. Snelle herkenning en agressieve behandeling is essentieel om ernstige restschade en overlijden te voorkomen.

Meting van de lichaamstemperatuur

Temperatuur moet centraal gemeten worden, via een rectale thermometer. Een oorthermometer geeft vaak een onbetrouwbare meting en kan de lichaamstemperatuur onderschatten en leiden tot onterecht niet behandelen.

Behandeling van een hitteberoerte

De behandeling van een hitteberoerte is het zo snel mogelijk omlaag brengen van de lichaamstemperatuur tot onder de 38.9 graden Celsius en zo ernstige schade aan de organen te voorkomen. Koelen moet gestart worden voordat de patiënt naar een ziekenhuis wordt getransporteerd. De enige reden om koelen kortdurend uit te stellen is het opstarten van reanimatie. Indien er stoornissen in de vitale functies optreden dienen deze conform de gangbare protocollen behandeld te worden.

Uit onderzoek blijkt dat onderdompeling (tot de hals) in een bad met (ijs)koud water de snelste afkoeling biedt (temperatuurdaling tot 0,3 graden Celsius per minuut) in vergelijking met de andere gangbare methoden. Het toepassen van een koelbad is een medische handeling die door getrainde zorgprofessionals moet worden uitgevoerd. Indien er geen koelbad beschikbaar is, maak dan gebruik van alternatieve methoden zoals coldpacks in de oksels en liezen, afsponsen en bedekken met handdoeken of lakens gedrenkt in (ijs)koud water. Deze koelmethoden geven een temperatuurdaling van 0,1 graden Celsius per minuut.

Gebruik geen isolatiedeken!

Het gebruik van een zilveren of zilver-gouden isolatie deken (reddingsdeken) is een onjuiste behandeling van een hitteberoerte! Het inpakken van het slachtoffer leidt tot verdere opwarming van het lichaam. Wel kan een deken gebruikt worden om een scherm te maken om schaduw te creëren. In de behandeling van een hitteberoerte is geen plaats voor paracetamol.

Auteur: Pim de Ruijter, anesthesioloog i.o., Radboud UMC Nijmegen. Namens urgentiegeneeskunde.com.

Terug naar kennisbank EHBO en hulpverlening op evenementen sportwedstrijden en festivals